Tholen - Na een jarenlange groei van de Noord-Europese belichte teelt van tomaten, veranderde de Europese tomatensector de afgelopen jaren enorm door de energiecrisis en het rugose-virus. Mede doordat afnemers geen prijsgaranties wilden geven, werd het rendabel telen van tomaten onder belichting onmogelijk. Nu de energietarieven gestabiliseerd zijn, resistente rassen hun opmars hebben gemaakt, en de LED-belichting omarmd is, is de belichte teelt van tomaten bezig aan een nieuwe opmars.
Het is alweer drie jaar geleden dat de energieprijzen in Europa zodanig stegen dat telen onder belichting niet meer rendabel bleek. Telers stonden bij de start van het belichte seizoen, in het najaar van 2021, voor bijzonder moeilijke keuzes. "Sommige teelten zijn weggegooid, andere kozen ervoor de teelt door te zetten met minder energie en belichting. Dan moet je de plantbelasting verminderen. Door de stengeldichtheid en het snoeibeleid aan te passen, trachtten ze de plant overeind te houden", haalt Erwin de Kok op. Als Sales Specialist Tomaat bij BASF | Nunhems, is hij nauw betrokken bij de innovatieve oplossingen die telers hebben moeten bedenken om de crisis toch het hoofd te bieden. "In samenwerking met de plantenkweker besloot een teler jonge Provine planten een keer extra te toppen, om zo de plantdatum uit te stellen. Uiteindelijk is er half november geplant, waarbij gekozen werd voor een onbelichte teelt." Samen met het teeltbedrijf, en dankzij planningstool QMS van Delphy, werd een teelttechnisch plan gemaakt, gebaseerd op de lichtbehoefte van de plant, de stengeldichtheid en andere factoren. "Uiteindelijk is het goed uitgekomen, maar het waren wel noodgrepen."
De winter die volgde, seizoen 2022-2023, kende ook bijzonder weinig belichte aanvoer. Alleen op contract werd er nog wat geteeld. "Over het algemeen, ging het dan om de fijne types. Groter dan cocktailtomaten was het niet." Dat is in het huidige winterseizoen wel anders: inmiddels komen ook de grovere types weer voorbij. "Nog niet het hele belichte areaal is in productie, maar het grootste deel is terug."
Erwin de Kok, Sales Specialist Tomaat bij BASF | Nunhems
Resistenties
De terugkeer van de belichte productie heeft te maken met de lagere energieprijzen, en met de beschikbaarheid van resistente rassen. "De belichte teelten zijn te duur om het risico op virus te nemen", verklaart Erwin. "Een plant wordt in het winterseizoen zwaar belast, en de kans op impact van het virus is dan ook groter. Een resistent ras is eigenlijk echt een vereiste."
Hij schat in dat 90% van het belichte areaal gevuld is met resistente rassen, waardoor het aantal virusverhalen ook een stuk lager is dan voorheen. Uitzondering zijn enkele programma's van retailers die specifiek een bepaald ras of type tomaat willen. "Het is aan de teler en retailer om hier een goed contract over te sluiten."
Gebruik van data
De eigenschappen van de resistente rassen zijn sowieso een belangrijk onderwerp van gesprek. Dit seizoen lijken de vruchten er volgens Erwin goed doorheen te komen. "Kwalitatief gezien hebben onze rassen niets ingeboekt, maar net als met elk nieuw ras moet je ze leren telen. Je zit in het eerste seizoen niet direct aan de top. Tijdens het seizoen denk je al vooruit: hoe verder te optimaliseren, en wat te finetunen? Dat bespreken we ook met de telers."
Het bedrijf werkt voorafgaand aan de commerciële teelten ook al met de eerdergenoemde tool van Delphy. Op basis van data uit hun eigen proeven, als bloei- en zettingssnelheid, licht efficiëntie, en ripening time, wordt vroeg in het veredelingsproces al een gewasprofiel gemaakt. "Dit geeft inzicht in de lichtbehoefte van de plant, waarmee we een goede startstrategie kunnen maken. Telers willen optimaal de winter door, maar daardoor kun je ook te veel vragen van de plant. Zeker in de kritische periode rond de Kerst, wanneer er weinig licht is, kun je het snoeibeleid hierdoor beter afstemmen, en bepalen op hoeveel stengels je door de winter heen teelt."
Belichting
BASF zelf screent de rassen ook onder belichting, om inzicht te krijgen in hoe de verschillende rassen zich onder lampen gedragen. In de proeftuin in Viersprong hangt LED en SON-T, en de insteek is voornamelijk met LED te werken. "Op zonnige dagen met veel wind, is de hybride-installatie soms aangezet vanwege de gunstige energieprijzen, maar we zien dat LED is waar de sector naartoe gaat. Daar willen we onze selecties op maken. Het liefste zien we allrounders: onze rassen moeten in beide omstandigheden goed presteren."
De overstap naar LED-belichting zet namelijk door in heel Europa, ziet Erwin. "Hybride is teelttechnisch prettig, omdat je de warmte nog kan gebruiken. Maar uiteindelijk gaat de hele sector naar LED toe. In de Nordics is dit sowieso al langer gaande, en is het aantal mMol waaronder geteeld wordt een stuk hoger. Het is er in de winter natuurlijk ook donkerder, en mede daardoor lopen ze echt voorop." Ook in lager gelegen landen als het Verenigd Koninkrijk en Duitsland zetten steeds meer telers op LED in. "Maar zelfs in Italië, Zwitserland en Frankrijk zien we verschillende projecten met LED staan. En zelfs in Spanje zijn proeven gaande. Kleinschalig, en enkel om te kijken wat mogelijk is qua productieverhoging, maar het zegt wel wat. We zien dat de adaptatie naar LED stevig plaatsvindt." Daarin draagt ook bij dat er in verschillende landen Europese subsidies beschikbaar zijn voor deze vorm van belichting, "Kijkend naar de toekomst, vinden veel telers het ook een goede investering. Uiteindelijk is dit waar de hele sector naartoe gaat, en we verwachten zeker in Nederland dat het grootste deel van het areaal de switch heeft gemaakt."
Dynamisch belichten staat daarbij nog in de kinderschoenen, maar dimbare belichting is al meer terug te vinden. Op basis van de instraling in de kas en vastgestelde parameters wordt de belichting gefinetuned. "Een mooie ontwikkeling voor de plant en voor het energieverbruik."
De ontwikkelingen rond LED-belichting gaan snel en de technieken zijn nog relatief nieuw. Net als het werken met twee of zelfs drie energieschermen – iets dat ook breed gebeurt in de belichte teelten. Steeds meer tuinbouwbedrijven werken bovendien met luchtbehandelingskasten. "En er wordt ook nog steeds goed op het gasverbruik gelet", voegt Erwin toe. "Dat maakt dat er buiten de nieuwe genetica, nog vier factoren zijn waar telers mee moeten leren werken. Net als in de eerste jaren van HPS-belichting, zullen we hier de komende jaren meer in kunnen optimaliseren."
De diverse rassen in de proeftuin BASF | Nunhems
Marktvraag
Al met al kan de teelt nog zo ver optimaliseren, uiteindelijk blijft het de vraag of de afnemers willen betalen voor product uit de belichte teelt. Ondanks de lagere transportkosten, blijft het immers een duurder product dan "We kwamen vanuit een situatie waar veel teelten vanuit Zuid-Europa naar het noorden gingen. Daar werden steeds meer tomaten in hightech kassen geteeld, onder SON-T lampen. De sector zat stevig in het zadel, maar door de energiecrisis gingen de retail en klanten de afgelopen naar het zuiden. Nu de energieprijzen gestabiliseerd zijn, zien we retailers toch terugkeren naar de betrouwbare, kwalitatieve aanvoer uit de hightech teelt", vervolgt Erwin.
"De teelt in het zuiden verbetert, maar de betrouwbaarheid kan, mede door de afhankelijkheid van het weer niet gegarandeerd worden. Nu zie je dat retailers verschillende opties afwegen. Een groot deel keert terug naar de hightech teelt. Ook worden de mogelijkheden van landen als Turkije afgetast, waar veel hightech teelt staat, die goed de zomer door kan gaan. Maar dan heb je weer te maken met zes à zeven dagen transport. Dat past qua food miles en duurzaamheid toch minder dan producenten die product een dag na oogst in de winkel kunnen hebben liggen. En zo kiezen er toch veel voor de aanvoer uit de hightech kassen."
De enige uitzondering hierop zijn de snoeptomaten, waarvan de belichte teelt definitief uit Noord-West Europa lijkt te zijn vertrokken. "Het is te duur, zowel arbeidstechnisch als qua energie. De concurrentie uit de zuidelijke landen is te sterk; daar is arbeid goedkoper en wordt gebruik gemaakt van natuurlijke energie. Daar kun je moeilijk tegen concurreren." Voor de zomerteelten is dat anders: dan is het in veel zuidelijke teeltregio's te heet voor een tomatenteelt, waardoor er in meer noordelijk gelegen regio's nog een redelijk areaal snoeptomaten zal blijven staan.
Al met al is de tomatensector de afgelopen jaren flink opgeschud. Ook voor de veredelaars is de markt veranderd – en dat ten gunste van BASF. "De afgelopen jaren is de hele markt op z'n kop gegooid en we zien dat onze resistente rassen het goed doen", bevestigt Erwin. Daar ligt een combinatie van genetica en relatie aan ten gronde. "In bepaalde segmenten hadden we al sterke rassen, maar kozen retailers toch voor de zekerheid van een bepaald ras dat zij al vele jaren verkregen. In die jaren hebben we wel geïnvesteerd in de relaties door de keten heen en zijn we bekend geworden als een betrouwbaar bedrijf die niet overbelooft, maar realistisch is. Daardoor hebben we de afgelopen periode verder voet aan de grond gekregen." Als voorbeeld verwijst hij naar de troscherry's, waar zij met Adorion (niet resistent) geen voet tussen de deur kregen, maar nu met Vitalion, die ToBRFV resistent is en een premium smaak heeft, wel één van de marktleiders aan het worden zijn. "Maar in meer segmenten zijn we sterk gegroeid: met RonVine hebben we een sterke speler weggezet in middel grof en grof, en wij werken aan uitbreiding in troscherry met Culturion, een traditionele cherry in een iets groter formaat. In Nederland hebben wij een mooie teler gevonden die het ras commercieel teelt en ook in Zwitserland doet het ras commercieel gezien het erg goed. In de Cocktails hebben wij een uitstekend smakende tomaat en daar hebben we ook in de DACH-regio flink wat marktaandeel mee gepakt."
En er zit verdere groei in het verschiet. Hoewel de snacktomaten nooit de grootste speler waren bij BASF, hebben de resistente rassen veel potentieel laten zien. Momenteel worden deze rassen getest in het BASF | Nunhems Tomato Experience Center in het Westland. Eind juli komt er meer zaad beschikbaar en later dit jaar zal het bedrijf verdere proeven opstarten. "Daarvoor zoeken we de samenwerking met telers en coöperaties die ook zuidelijker telen, of we kijken of een tussenplanting mogelijk is. Met de resistente rassen hopen we ook een belangrijke speler te worden in het snacksegment net zoals wij dat hebben bereikt met de Vitalion in de cherries. Qua plantmodel lijkt dit veelbelovend en ook qua arbeid lijken de rassen goed te moeten passen, en de resistentie kan zeker een vliegwiel zijn."
Voor meer informatie:
Erwin de Kok
BASF Vegetable Seeds
[email protected]
www.nunhems.nl