Onlangs heeft de president van Zuid-Afrika en voorzitter van het ANC, Cyril Ramaphosa, in een aankondiging op tv de aanstaande landhervormingsplannen toegelicht. Een van de belangrijkste onderdelen van deze plannen is het onteigenen van land zonder dat hierbij voor een compensatie wordt gezorgd. Hoewel in sommige sectoren met zorg op deze plannen werd gereageerd, bracht de toespraak van president Ramaphosa niets nieuws aan het licht. In maart werd al door het ANC het standpunt met betrekking tot landhervorming toegelicht. Het ANC gaf toen duidelijk aan dat landonteigening zonder compensatie als een legitiem middel werd gezien.
De verklaring van president Ramaphosa maakte duidelijk dat het ANC van mening is dat landonteigening zonder compensatie nu al door de huidige grondwet wordt mogelijk gemaakt. De enige voorwaarde is wel dat dit alleen in het algemeen belang mag gebeuren.
President Cyril Ramaphosa plant een boom in het dorp Mvezo in de Oostkaap ter ere van Mandela-dag(foto: GCIS)
"Een correcte lezing van de eigendomsclausule van de grondwet stelt de overheid in staat om zowel land te onteigenen in combinatie met een billijke compensatie als de onteigening van land zonder deze compensatie, mits dit het algemeen belang dient," meldde de president. Hij gaf vervolgens aan dat het ANC een wetswijziging in zal dienen bij het parlement. Deze wetswijziging moet ervoor zorgen dat in de grondwet duidelijk wordt gemaakt wat precies de omstandigheden zijn waaronder landonteigening zonder compensatie plaats mag vinden.
Het is echter vooralsnog onduidelijk welke stukken land volgens het ANC onteigend zouden moeten worden. Het ANC heeft het over "leegstaande, ongebruikte en te weinig gebruikte stukken land, land dat wegens speculaties wordt vastgehouden en land waarvan de eigenaren zich in een uitzichtloze schuldpositie verkeren". Tijdens de televisietoespraak had president Ramaphosa het vooral over doelstellingen met betrekking tot duurzame landbouw en voedselveiligheid.
Twee dagen na de toesprak meldde de Zuid-Afrikaanse minister van landhouw, Senzeni Zokwana, dat de productie van voedingsmiddelen nooit nadelig beïnvloed mag worden door de plannen voor landhervorming. Volgens Zokwana had een directeur van een bedrijf dat graanzaden levert hem verteld dat telers terughoudend zijn met het inkopen van zaden voor het komende seizoen. "Ik roep telers op om niet in paniek te raken en ervoor te zorgen dat ze onderdeel blijven van de voedselproductie," aldus de minister.
Ondertussen zijn er duizenden Zuid-Afrikanen, waaronder spelers in de landbouwsector en fruitsector, die deelnemen aan hoorzittingen die door het hele land worden gehouden. Het doel van de hoorzittingen is om informatie door te geven aan de commissie die verantwoordelijk is voor de grondwetsherziening. Deze commissie zal vervolgens in september aan het parlement advies geven over of een herziening van de grondwet noodzakelijk is.
Een in Mpumalanga gevestigde citrusteler denkt niet dat er reden tot zorgen zijn met betrekking tot een doorlopend aanbod. Volgens hem heeft het ANC herhaaldelijk aangegeven dat landbouwhervormingen alleen plaats zullen vinden met betrekking tot de economie en voedselveiligheid. De teler geeft echter ook toe dat de politieke partij Economische Vrijheidsstrijders (EFF) voor een onzekere sfeer zorgen in de teeltgebieden van Mpumalanga. Dit geldt in het bijzonder voor de regio Limpopo, dat de thuisbasis is van de oprichter van de EFF, Julius Malema. De onzekerheden zorgen er voor dat telers afzien van investeringen in bijvoorbeeld automatisering.
Ook verwijst de citrusteler naar de staking in de citrussector, die aan het begin van juni in de Sondagsriviervallei in de Oostkaap plaatsvond. Volgens hem is dit een voorbeeld van de invloed die politieke partijen binnen de AGF-sector hebben in de aanloop naar de komende verkiezingen.
Het debat rondom het landbeleid
Politieke deskundigen zien over het algemeen de toespraak van het ANC als een poging om tegenwicht te bieden aan de EFF. De EFF heeft het debat rondom de landonteigeningen gedomineerd, waarbij voordeel werd gehaald uit de onrust die binnen het ANC speelt. Deze onrust had te maken met een proces om voormalig president Jacob Zuma van zijn troon te stoten.
"Het ANC is een puinhoop," schreef auteur Sello Lediga. Volgens hem stelde de verdeelde sfeer binnen de partij Ramaphosa in staat om een positie te claimen, waarin hij Zuma opvolgt als onbetwiste leider van zowel het ANC als van Zuid-Afrika.
"Linkse romantici dromen van een landbouwrevolutie zoals die in Zimbabwe heeft plaatsgevonden," schrijft Sello Lediga verder. "Ze zullen echter worden verslagen door een gecontroleerd proces waarin de landhouw op een betekenisvolle manier wordt hervormd."
Volgens de gerenommeerde journalist Mondli Makhanya gaat Zuid-Afrika spijt hebben van de dag waarop er gekozen wordt voor dezelfde aanpak als in Zimbabwe.
"Het is duidelijk dat het debat continu uit de handen glipt van het ANC. Elke keer als het ANC dit debat opnieuw in handen probeert te krijgen, wordt er voor meer verwarring en angst gezorgd bij zowel investeerders als bij huidige landeigenaren," zegt politiek commentator Melanie Verwoerd. "Het is inmiddels duidelijk dat de EFF erin is geslaagd om een valse publieke indruk te creëren omtrent de noodzaak van een grondwetswijziging. Enig argument tegen een aanpassing van de grondwet wordt nu algemeen beschouwd als een weerstand tegen landhervorming."
De aankondiging van president Ramaphosa was misschien een poging om de leiding over het publiek debat opnieuw over te nemen of om het gras voor de voeten weg te maaien van de EFF in de aanloop naar de komende verkiezingen. Volgens een economische analist zou de toespraak echter altijd een nieuwe golf van onrust tot gevolg hebben gehad
"Het enige wat we kunnen doen is wachten waar dit allemaal op uitloopt," zegt een fruitteler.