Tholen - Van alle Noord-Europese landen ligt de gemiddelde consumptie van tomaten en komkommers het hoogst in Finland. Finnen eten gemiddeld 12,1 kilo tomaat en 10,2 kilo komkommer per jaar, in beide gevallen ongeveer dubbel zoveel als in Noorwegen. En dat 60% van die tomaten en maar liefst 93% van de in Finland geconsumeerde komkommers uit eigen kassen komen, is toch een opmerkelijk gegeven.
We brachten een bezoekje aan de Finse Vereniging van Kastelers, een organisatie die in 2017 zowaar honderd kaarsjes mocht uitblazen. De brancheorganisatie verzamelt en publiceert gegevens over de glastuinbouw, ondersteunt haar 300 leden met advies en lobbyt voor de sector bij de beleidsmakers. De vereniging lanceert ook marketingcampagnes voor zowel groenten, zachtfruit, kruiden als sierplanten uit de kas, publiceert het vakblad Puutarha&kauppa – met info over zowel kasteelt als vollegrondsteelt – en organiseert jaarlijks in de maand augustus de vakbeurs LEPAA, waaraan zo’n 200 exposanten deelnemen. De geknipte gesprekspartner dus om ons wat meer te vertellen over de kasteelt in het hoge Noorden.
Tomaten, komkommers, sla en kruiden
We hadden het in de inleiding enkel over tomaten en komkommers, en dat is niet toevallig. Hoewel de aangehaalde cijfers ronduit indrukwekkend zijn, is de realiteit voor andere kasgroenten diametraal tegenovergesteld. Terwijl tomaten geteeld worden op een areaal van 97 hectare en komkommers op 53 hectare, moet paprika het stellen met 9 hectare en vind je in de kassen geen spoor terug, althans niet in de commerciële teelt, van aubergines of courgettes.
“Een en ander heeft wel te maken met het feit dat er voor tomaten en komkommers EU-subsidies zijn, terwijl dat voor aubergines en courgettes niet het geval is”, zegt Niina Kangas, CEO van de vereniging. “Maar in de toekomst, naarmate de subsidies verder zullen slinken, verwachten we wel dat telers ook ruimte zullen vrijhouden voor de overige kasgroenten. We zien zelfs de teelt van groene bonen opduiken.” Lassi Remes, teeltspecialist bij de overkoepelende organisatie, vult aan dat paprika’s, ook al leggen enkele telers zich al toe op deze teelt, vooralsnog moeilijk in prijs kunnen concurreren met het importproduct.
Naast tomaat en komkommers, zijn er ook subsidies voor sla, goed voor een areaal van 21 hectare in de kas, en kruiden zoals peterselie en dille, die respectievelijk geteeld worden op een areaal van 12 en 8 hectare. De Finse teelt is nagenoeg zelfvoorzienend in kruiden en sla voor een bevolkingsaantal van 5,5 miljoen. Verder wordt er nog wat wortel, ui, aardappel en kool geteeld in de kassen, al haalt het areaal in geen van die gevallen een totale oppervlakte van boven de 5 hectare. Zachtfruit is dan weer in opkomst, met al meer dan 6 hectare voor aardbei en 1,5 hectare voor andere bessen, voornamelijk frambozen.
Kleinschalige teelt
Finland telt 838 kasteeltbedrijven, waarvan ongeveer de helft zich toelegt op groente-, kruiden- en zachtfruitteelt en de andere helft op sierteelt. Van de circa 375 hectare is meer dan twee derde bestemd voor AGF. Er zijn slechts een handvol grote bedrijven. Het kleinste bedrijf beschikt over 300 m2, het grootste over circa 12 hectare. Het gemiddelde areaal per bedrijf beslaat nog geen halve hectare.
Toch is de trend er een naar steeds minder bedrijven, gezien het feit dat er in 2016 nog bijna 1.200 kastelers actief waren. “En die trend zal zich in de toekomst alleen nog maar doorzetten. Want voor wie geen opvolger klaar heeft staan binnen de familie, is het vaak moeilijk om een overnemer te vinden, gezien de meestal oudere structuren van de kassen”, zegt Niina, die voordat ze in januari CEO werd 10 jaar als adviseur Plantgezondheid had gewerkt bij de vereniging. Nieuwe bedrijven komen er momenteel ook nauwelijks bij, zeker niet nu teeltkosten met ongeveer 20 à 30% zijn gestegen en geenszins gecompenseerd worden met de licht gestegen verkoopprijzen.
Kasareaal blijft stabiel
Het totale Finse areaal is evenwel al jaren stabiel, zodat er zich dus bij een aantal bedrijven schaalvergroting voordoet, maar wel altijd binnen de perken, want er is weinig ruimte tot uitbreiding van de teelt, gezien het huidige marktaandeel van tomaten en komkommers en het feit dat Finland z’n kasgroenten niet exporteert. In bepaalde perioden van het jaar is er zelfs overproductie. “En dan dalen de prijzen onvermijdelijk”, weet Lassi, “al is de kasteelt in Finland over het algemeen wel rendabel.” Omwille van de kleinschaligheid van de sector en de beperkte markt heeft de Finse sector in tegenstelling tot bijvoorbeeld Spanje en Nederland nog geen interesse van investerings-maatschappijen in het kasverhaal zien ontluiken. “Maar de ontwikkelingen duiken hier in onze sector meestal op met een vijftal jaar vertraging. Het kan dus nog”, zegt Lassi.
De waarde van de gehele glastuinbouw bedroeg vorig jaar € 410 miljoen, waarvan groenten en kruiden € 306 miljoen voor hun rekening namen, zachtfruit € 4 miljoen en sierteelt € 100 miljoen. Er werden vorig jaar 37,59 miljoen kilo tomaten geteeld in de Finse kassen, waarvan 7,4 miljoen kilo tomatenspecialties, 53,1 miljoen kilo komkommers en 10,7 miljoen kilo sla en kruiden.
Import van specialties
De Finse organisatie onderhoudt goede relaties met elk van de drie grote grote retailspelers in het land, namelijk Inex, Kesko en Lidl. Daarnaast kiest de Finse consument graag voor lokale producten. Beide factoren samen verklaren de hoge aanvoercijfers voor zowel tomaten als komkommers op de Finse markt. “Er is natuurlijk nog ruimte voor importproduct, vooral bij tomaten”, stelt Niina, “want prijs primeert nog altijd. Vraag je een Fin welke groenten zijn voorkeur heeft, dan zal hij het steevast hebben over lokale producten en vervolgens duurzaam geteelde producten. Maar als puntje bij paaltje komt, blijkt de prijs vaak de doorslaggevende factor. In de herfst kunnen onze tomaten in prijs niet concurreren met goedkoper product uit Polen. Spaanse en Nederlandse tomaten zijn jaarrond beschikbaar. Vooral de Finse teelt van specialties is nog niet volledig ontwikkeld, al komt daar gestaag verandering in. Zo is de daling van de gemiddelde opbrengst van tomaten van 44 kg/m2 in 2019 naar 38 kg/m2 niet een gevolg van slechtere teeltpraktijken, maar van een uitbreiding van het areaal van de specialties.”
Klassieke ronde tomaten kunnen opbrengsten halen tot 80 à 100 kilo/m2, het gemiddelde voor komkommers ligt op 111 kg/m2. “Maar de beste telers oogsten tot 200 kg komkommers per vierkante meter”, weet Lassi, die vermeldt dat Finland zelf geen veredelaars telt. Alle zaden worden geïmporteerd en de teeltbedrijven doen zelf testen welke rassen het best presteren in hun kas. De Nederlandse veredelingsbedrijven Rijk Zwaan en De Ruiter Seeds worden genoemd als de grootste zaadleveranciers voor het tomatensegment.
Lokaal primeert op biologisch
Het biologische areaal is al tientallen jaren stabiel in Finland. Voor de consument die ook milieu-overwegingen meeneemt in zijn koopbeslissing, heeft lokale teelt heden ten dage de stok overgenomen van biologische teelt. Belangrijke reden is dat de biologische teelt op substraat niet wordt toegestaan in de Europese regelgeving.
“Met de nieuwe EU-normen voor biologische teelt kijkt iedereen ook liever eerst de kat uit de boom. Niemand wil op dit moment investeren in een dergelijke teeltmethode. De situatie is nog te onzeker. We hebben jarenlang met eenzelfde paradigma en protocollen gewerkt voor de biologische teelt, het zal tijd vergen om ons als sector aan te passen aan de nieuwe regelgeving. Kasteelt heeft op milieuvlak sowieso een goed imago vanwege de toepassing van geïntegreerde gewasbeschermingsstrategieën en het beperkte gebruik van chemische stoffen”, legt Lassi uit.
Verwarming op hout, belichting met elektriciteit van het net
Finse kassen worden vooral verwarmd met houtsnippers en houtpellets. “Finland heeft natuurlijk een enorme houtindustrie. De kasteelt profiteert daarvan. De aanvoer van de houtsnippers naar de verbrandingsovens gebeurt overigens doorgaans automatisch. Daar is geen extra personeel voor nodig. Een deel van de telers verwarmt zich ook met de verbranding van turf, nog zo’n typisch Finse grondstof. We gebruiken nauwelijks gas. Hout en turf zijn goedkoper. Voor de belichting gebruiken de telers elektriciteit van het nationale netwerk. Ze genieten daarvoor van een belastingvoordeel. De elektriciteit komt vooral van kerncentrales en windmolens. Maar vijftien jaar geleden was de situatie nog helemaal anders. Toen waren de verwarming en belichting nog voor de helft afhankelijk van aardolie, aardgas en kolen. Nu is het aandeel van die fossiele brandstoffen nog geen 10%”, vertelt Niina.
De CEO van de brancheorganisatie heeft maar weet van één teler die deze winter besloot z’n kasareaal niet aan te planten wegens de hoge elektriciteitsprijzen. “De meeste telers hebben langetermijncontracten voor elektriciteit en zijn dus niet onderhevig aan de volatiele prijzen. Hout voor verwarming is relatief goedkoop en in de wintermaanden is het dan wel koud, maar de lucht is hier wel meestal open en blauw. Maar als de energieprijzen hoog blijven, zal het voor veel telers een strijd worden. Anderzijds zou een aantal daarvan binnen enkele jaren toch stoppen wegens het bereiken van de pensioenleeftijd. Wat we wel zien, is dat een aantal telers minder belichten. En hoewel dat minder opbrengst oplevert, zorgt het voor hogere marktprijzen.”
De CO2-voetafdruk van de Finse kassector is tussen 2004 en 2017 met 56% gedaald, zo berekende de vereniging. “Voor tomaten bedroeg de voetafdruk vijf jaar geleden 2,6 kg CO2 per kilo product, voor komkommer 2,0 kg en voor sla 2,7 kg. Dat is nog altijd hoger dan in Spanje, maar onze beste telers duiken al onder het Spaanse gemiddelde”, vertelt Lassi.
Uitdagingen: arbeid en turf
Net zoals in andere landen, bezorgt de toename van de teeltkosten de kastelers hoofdbrekens. “Op de korte termijn is de teeltkost de grootste issue, zeker voor de kleine telers. Op de lange termijn zie ik de beschikbaarheid van arbeid een probleem worden, alsook zoals eerder vermeld de opvolging binnen de teeltbedrijven. Maar vooralsnog is het arbeidsprobleem niet van dien aard dat de telers volop inzetten op automatisering. Investeringen in robots in de kas zijn bijvoorbeeld veel te duur voor onze kleinschalige bedrijven. In de pakstations zie je wel een automatiseringsslag.”
Maar de grootste bedreiging zou misschien wel vanuit het Europese beleid kunnen komen. “Twee jaar geleden antwoordde bij een rondvraag onder onze leden 90% van de telers dat ze de deuren van hun kas zouden sluiten mocht er een verbod komen op turf als groeimedium. Het is op dit moment het belangrijkste groeimedium in Finland. Hier gebruiken we nauwelijks kokossubstraat. Maar de toekomst van turf hangt aan een zijden draadje door een mogelijk verbod op turfsteken en de classificatie van turf als een product waardoor bedrijven, bij gebruik ervan, geen toegang meer krijgen tot subsidies. We hopen dat de beleidsmakers inzien dat het voor Finland en Europa, in tegenstelling tot kokos, een lokaal product is en dat het voor de gehele Europese teeltsector een belangrijk groeimedium is”, legt Niina uit.
Made in Finland
De turfkwestie daargelaten, ziet de toekomst voor de Finse glastuinbouw in z’n geheel er rooskleurig uit, niet in het minst door de keuze van de Finse consument voor producten van lokale teelt. “En daar spelen wij gretig op in”, besluit Niina. “Als vereniging zetten wij volop in op de marketing van alle Finse kasproducten. Daarvoor hebben we een eigen keurmerk en logo. We mogen zelfs stellen dat we een grote bijdrage hebben geleverd aan die goede vraag naar lokale producten, want we promoten al sinds de jaren tachtig 100% Finse producten. Het zijn trouwens de telers zelf die via een geldelijke bijdrage, waarvan de hoogte afhankelijk is van het desbetreffende productieniveau, de marketingcampagne ondersteunen. De overheid helpt ons hier niet bij, we rooien het zelf. Zo zijn we onder andere actief op social media en vind je onze advertenties ook in de geschreven pers. 90% van de Finnen herkent ons logo.”
Voor meer informatie:
Niina Kangas
Kauppapuutarhaliitto ry | Puutarha&kauppa
www.kauppapuutarhaliitto.fi
www.puutarhakauppa.fi