Circa 500 km ten noorden van de Canarische Eilanden en ongeveer ter hoogte van de Marokkaanse stad Casablanca ligt Madeira, een klein Portugees eiland dat baadt in het groen. Op een oppervlak dat nauwelijks groter is dan Menorca wordt evenwel 15% van de bananen geteeld die je in de schappen vindt op het Portugese vasteland. Madeira kun je niet begrijpen zonder zijn bananenteelt en daarom is er ook een heus Bananenmuseum. We brachten een bezoekje en praatten er met directeur Bruno Silveira.
Monorail haalt de trossen op uit de plantage. Deze wegen tussen de 40-80 kg per stuk.
Op het eiland zijn er zo’n 3.000 kleinschalige telers actief, waarvan een groot deel naast de tuinbouwactiviteit ook nog een andere job heeft. Het gemiddelde areaal per teler bedraagt 3.000 m2 en veelal liggen de lappen grond niet aaneengesloten, maar verspreid over de heuvels. Wie 1 hectare of meer heeft, kan leven van de bananenteelt, zegt Bruno. En dan geef je ook het hele jaar door werk aan 1 of 2 mensen. Er kan jaarrond worden geoogst op Madeira, maar 60% van de productie vindt plaats tussen juli en oktober.
Pakstation van Gesba
Grote productiviteitswinst met nieuwe rassen en teelttechnieken
"Slechts een 15-tal telers heeft meer dan 3 hectare. In het begin van de jaren ‘80 was de bananenteelt goed voor 1.200 hectare, daarna is het gestaag gedaald met in 2014 een dieptepunt van 600 hectare. Toch is er niet zo veel opbrengstverlies geweest, want met de modernisering van de teelttechnieken, nieuwe rassen, efficiëntere irrigatiesystemen en betere bemesting is het rendement per hectare er gevoelig op vooruit gegaan. Gemiddeld wordt 35 ton per hectare geoogst, maar de betere telers halen er tot 60 ton uit. Op de Canarische Eilanden ligt het rendement iets hoger, maar daar heb je ook kasteelt en het is er gemiddeld 2 graden warmer. Dat lijkt niet veel, maar het maakt een groot verschil in de bananenteelt", legt Bruno uit.
Trossen bananen bij binnenkomst
Volgens gegevens van DG Agri van de Europese Commissie werd op Madeira in 2021 in totaal 23.945 ton bananen geoogst, waarvan 18.556 ton buiten het eiland, grotendeels op het Portugese vasteland, werd vermarkt. Maken we de vergelijking met de Canarische Eilanden, het andere Europese bananenteeltgebied afgezien van de Franse overzeese departementen Martinique en Guadeloupe, beide eilanden in de Caraïbische Zee en samen goed voor ruim 215.000 ton bananen per jaar, dan zien we dat de Spaanse teelt er met kop en schouders boven uitsteekt. Op basis van gegevens van het Spaanse ministerie van Landbouw werd de voorbije 5 jaar gemiddeld 400.000 ton geoogst op de Canarische Eilanden. Het areaal ligt er al meerdere jaren vast op circa 9.000 hectare en de gemiddelde opbrengst per hectare is 43 ton in de buitenteelt en 61 ton in de kas.
Hotels in plaats van bananen
"De bananen van Madeira gaan naar het Portugese vasteland, waar ze ook product uit Zuid-Amerika en de Canarische Eilanden hebben. Omdat het een traditioneel product is, kiezen vooral de oudere consumenten steevast voor de banaan uit Madeira, al kost die gemiddeld de helft meer dan de Latijns-Amerikaanse banaan. En al is het areaal beperkt op ons kleine eilandje en al wordt het sinds een 20-tal jaar ernstig bedreigd door de bouw van huizen, appartementen en hotels, ik ben ervan overtuigd dat de bananenteelt hier geenszins met uitsterven is bedreigd. Want als je werkelijk alles volbouwt, dan verliest het eiland meteen ook zijn charme en dus zijn aantrekkingskracht als toeristische trekpleister. Het toerisme kan niet zonder het groen, niet zonder de banaan", beweert Bruno.
Verpakken van de bananenkammen in kartons
Ondanks het feit dat veel oudere telers hun percelen verkopen aan projectontwikkelaars die profiteren van de rijkgevulde zakken van Europese overwinteringstoeristen, ziet Bruno volop kansen voor de bananenteelt op de iets minder toegankelijke percelen in de heuvels. "De teelt verschuift naar plaatsen waar niemand wil bouwen en ook in de komende 20 jaar zie ik daar geen hotels verschijnen. Bovendien is een deel van de bananenteelt gewoon een hobby van de mensen. Velen verzorgen hun gewassen in de eigen tuin na de werkdag. Mensen zullen dat blijven doen, het is als tuinieren."
Op het hele eiland zijn er tussen de huizen bananenplantages. De meeste telers hebben enkele duizenden meters en een handvol meer dan een paar hectare.
De sector aantrekkelijk maken
Een van de grootste uitdagingen voor het voortbestaan van de bananenteelt op het Portugese eiland is volgens Bruno het gebrek aan arbeidskrachten. "Iedereen wil een job op kantoor met airco. Ook hier zijn dus arbeidskrachten uit andere landen. Het is toch een teken aan de wand dat de tuinbouw moet worden opgewaardeerd. Want terwijl je gemiddeld 1 keer in je leven een advocaat nodig hebt en 3 keer per jaar een dokter, hang je 3 keer per dag, bij het ontbijt, middag- en avondmaal, af van het werk van een land- of tuinbouwer."
Madeira oogst jaarlijks ongeveer 25.000 ton bananen, goed om de EU slechts 1 dag te bevoorraden
Om de sector aantrekkelijker te maken voor jonge ondernemers, is het nodig om succesverhalen te vertellen die laten zien dat een job in de groente- en fruitsector veel meer kan zijn dan zwoegen op het veld. "Het is ongetwijfeld zo dat veel telers zich louter focussen op het teelttechnische aspect zonder zich te bekommeren over de verkoop. Dat is mijns inziens een foute benadering. Er valt zoveel meer winst te behalen als je ook de volgende fase in de toeleveringsketen in handen neemt. Zo kan ik het verhaal vertellen van een teler die, gedwongen door onterechte klachten van buren over geurhinder en ongedierte op zijn plantage bij de zee, zijn perceel verkocht en voor hetzelfde bedrag een veel groter stuk grond in de heuvels kocht waar hij op biologische wijze verdergaat met de bananenteelt. De gemiddelde opbrengst is er iets lager, maar in totaal oogst hij nu veel meer bananen, waarvan hij het klasse II product is beginnen te dehydrateren, verpakken en op de markt brengen als een product van toegevoegde waarde. Geen banaan gaat verloren. Het is een les voor ons allen om met een open geest de mogelijkheden van de tuinbouw te exploreren en outside the box te denken."
Bioteelt tegen Panama-ziekte
De bioteelt neemt gestaag toe in de bananensector op Madeira, met momenteel een aandeel van 10-11%. "Het lijkt overigens een effectieve strategie tegen de Panama-ziekte. Ook al bestaan er natuurlijk wel resistente rassen – geen enkel is evenwel immuun –, ik heb verbazend weinig symptomen gezien in de bioteelt op het eiland. Ik vermoed dat de schimmel er ook in de bodem aanwezig is, maar dat hij net door de grotere biodiversiteit in de bodem, met tegenwerkende elementen, in toom wordt gehouden. Ik kan niet staven wat ik zeg, maar ik denk dat het grotere ecologische evenwicht de verspreiding en werking van de schimmel onder controle houdt."
Zelf gebruikt Bruno op zijn bananenperceel sinds 2010 geen enkel chemisch product meer. "We hebben hier ook last van trips, maar uiteindelijk is het een esthetisch probleem. Het insect legt haar eitjes op de banaan, waarna de larven zich voeden met de schil. Er zijn evenwel geen gewasbeschermingsmiddelen nodig om het probleem te lijf te gaan. Van de 40 ton die ik vorig jaar heb geoogst, heb ik slechts 200 kilo niet kunnen afzetten als klasse I product. Omdat de trips de kwaliteit van de banaan niet aantasten, heb ik die partijen gebruikt om smoothies van te maken."
Het bananenmuseum biedt een inkijkje in de geschiedenis en huidige bananenteelt
Wie meer wil weten over de banaan van Madeira, kan altijd een bezoekje brengen aan het Bananenmuseum. "Hier vertellen we met veel plezier ons verhaal, want Madeira kan niet worden begrepen zonder de bananenteelt. We hebben een rijke geschiedenis en de toekomst oogst zeker niet minder rooskleurig, want ons product heeft als onderscheidend kenmerk een superieure kwaliteit met een volle smaak, grote voedingswaarde en waardevolle traditie. Alleen moeten we als inwoners van Madeira nog meer durven onze mentaliteit van de underdog af te leggen en trotser te zijn op onze producten en geschiedenis, naar het voorbeeld van de Canarische Eilanden en de Azoren", besluit Bruno.
Voor meer informatie:
Bruno Silveira
Centro de Banana de Madeira
9360-592 Ponta do Sol
Portugal
Tel: (+351) 917 306 401
[email protected]
https://bam-centrodabananadamadeira.pt/
Gesba
João Rosa
Estrada regional 101 - VE3, N. 2 Lugar de Baixo
9360-592 Ponta do Sol
Tel.: (+351) 925 407 266
[email protected]
www.gesba.pt