Tholen - "Ik ben het helemaal niet met u eens", roept een van de aanwezigen woensdagmiddag na een middagje denkvoedsel in Amsterdam. De vrouw richt zich tot Peter Maes van Koppert, tevens voorzitter van Eatthis. Peter heeft net, gevraagd naar enkele concluderende woorden over de middag, gezegd dat de transitie van de voedselsector uiteindelijk moet beginnen bij het individu, het individu in de zaal. Iets waarmee de kritische luisteraar het dus niet eens is. "U trapt in de valkuil van het neoliberale systeem…"
"U trapt in de valkuil van het neoliberale systeem"
Of de discussie hierover daarna tijdens het aansluitende diner nog voort is gezet, dat is ondergetekende niet bekend. Tot denken aanzetten, dat is in ieder geval gelukt deze middag. Mensen verbinden ook, tijdens de inhoudelijke sessies, het bekijken van de expositie Food for Thought in het Scheepvaartmuseum en ongetwijfeld ook tijdens het diner. Eatthis, Pakhuis de Zwijger, de Gemeente Amsterdam en de Amsterdam Green Campus van de Universiteit van Amsterdam organiseerden de (mid)dag.
De bonte verzameling mensen die op de middag af is gekomen, waaronder veel mensen uit de regio Amsterdam, maar ook enkele tuinbouwbekenden, krijgt woensdag eerst een kort inleidend plenair praatje van Atoesa Farokhi van de Amsterdam Green Campus van de Universiteit van Amsterdam voorgeschoteld. Ook Peter Maes en Frank Bakkum vertellen kort iets over het belang van de bijeenkomsten op woensdag. Frank: "Ik ben blij dat ik, anders dan afgelopen vrijdag bij de Dag van de Voedseltransitie hier in Amsterdam nu juist ook veel mensen zie die ik niet ken."
Frank Bakkum en Atoesa Farokhi
Open deur
De focus op verbinding van mensen en sectoren komt gedurende de middag nog meerdere keren terug. Mike Gitzels wijst er al snel op tijdens een sessie gericht op handelingsperspectief voor voedselproductie. "Onze deur staat open", spreekt hij uitnodigend. De kersverse bedrijfseigenaar (sinds 1 januari heeft Mike het stokje overgenomen van vader William, die woensdag 60 jaar is geworden) heeft namelijk het gevoel dat de hele boel momenteel vooral uit elkaar lijkt te drijven. Polariseren is populair, maar hoe ver kom je daarmee uiteindelijk?
Ruud Zanders, vooruitstrevend kippenboer, komt iets te laat (niet vanwege een boerenprotest) maar toch nog op tijd de zaal binnen. De man van Kipster vertelt hoe hij een grote omslag heeft gemaakt met zijn bedrijf en met meer oog voor dierenwelzijn toch economisch en rendabel kan opereren. Iets wat hij toen hij op zijn 34e met zijn bedrijf failliet ging niet had kunnen bedenken.
Peter Groot Koerkamp van Wageningen University & Research zit ook in het panel. Hij staat stil bij het fenomeen regeneratieve landbouw. De komende 7 jaar is het in een project de bedoeling dat 1000 Nederlandse agrariërs de overstap gaan maken naar deze manier van agrarisch produceren.
Ruud Zanders, Peter Groot Koerkamp, Atoesa Farokhi en Mike Gitzels vormden het panel voor een sessie gericht op agrarische productie.
Gevolgen van groene ideeën
Maar kan het economisch ook uit, is in de huidige maatschappij en het voedselsysteem steevast dan de vraag, ook vanuit de zaal. Ruud heeft er wel een idee over. "Het is mogelijk altijd maar weer goedkoper te produceren. Wie naar geld kijkt, kan dat, maar er is altijd iets of iemand die ervoor gaat betalen. Als je alles meeneemt, kun je niet alsmaar goedkoper eieren produceren."
Mike wijst ook op andere praktijkpunten. "Ik vind het fantastisch dat mensen zich nu zo druk maken over ons voedsel. Dat is goed, want dan kunnen we die mensen meetrekken en ook laten beseffen dat we nog altijd ook mensen nodig hebben die het agrarische werk willen doen."
Veranderingen hebben tijd nodig vindt de specialist in opkweek van vollegrondsgroenteplanten. Niet bij alle 'groene ideeën' lijkt altijd even goed nagedacht te zijn door beleidsmakers over de gevolgen voor de verdere toekomst. Reden voor Mike om juist ook de beleidsmakers die aanwezig zijn woensdag van een stukje denkvoedsel te voorzien.
De middag vond plaats in het Scheepvaartmuseum
Zekerheid over afzet
De kippenboer in de zaal merkt op dat agrarisch producenten ook geholpen moeten worden met het maken van de transitie. Wie elke dag alleen maar druk is met produceren kan namelijk makkelijk vergeten ook verder te kijken, laat staat ook nog een transitie te maken.
Mike erkent het beeld. Hij merkt dat hij in de glastuinbouw juist de grote bedrijven in staat zijn om verder te kijken dan de korte termijn. Groei in areaal, het opbouwen van een volwassen organisatie, maar ook volgens Mike de zekerheid over afzet, bijvoorbeeld dankzij een goed retailcontract, geeft ruimte om na te denken over een transitie.
Ruud heeft in Lidl die afzetpartner. Bij Mike in de keten ziet hij bij zijn afnemers dan er van de ongeveer 130 afnemers van groenteplanten er circa 15 zijn die verder vooruit kunnen kijken dankzij zo'n afzetcontract. Voor kleinere bedrijven, bij wie de eigenaar druk is met (te) veel taken tegelijk, is het vooruitkijken lastiger. In de zaal waren er van die kleinere agrarische productiebedrijven ook niet of nauwelijks mensen aanwezig. Voor een middagje discussiëren in Amsterdam hadden zij misschien geen tijd? Of weten zij dit soort sessies gericht op verbinding nog niet te vinden?
Avondsessie na het diner, met als moderator bij Pakhuis de Zwijger Sara de Boer, uiterst links en verder Kadir van Lohuizen, Hanno Pijl en Atoesa Farokhi
Niet vingerwijzen
Waar het over de toekomst van het voedselsysteem gaat, komt ook beleid om de hoek kijken. Kritiek op beleid is er altijd, ook woensdagmiddag. Ruud erkent desgevraagd dat het starten met Kipster eerder gelukt is dankzij hulp van Lidl dan dankzij hulp van de overheid. Was die hulp van de overheid er wel geweest, dan had hij de transitie wel sneller kunnen maken, denkt hij nu.
Met Mike en ook Ruud zitten er woensdag ondernemers in de zaal die vastberaden zijn om stappen te zetten, en die zich niet tegen laten houden door een beetje tegenstand. Vinger wijzen, nee, daar zijn ze niet van. Kritische kanttekeningen plaatsen, dat doen ze wel. Ruud: "Beleidsmakers hebben niet altijd genoeg kennis. Het is toch gek als de minister in de btw-discussie niet weet wat groenten en wat fruit is?"
De agrarische sector in Nederland staat onder druk. Niet voor ieder bedrijf is er toekomst. Is dat erg? Ruud vraagt het zich af en zet vraagtekens bij de boerenprotesten. Ook Mike heeft het idee dat als het aanbod aan agrarisch producenten afneemt en er meer schaarste is, mensen sneller verbinding gaan zoeken. Meer concurrentie? Dat is goed, vindt Ruud.
Stanley Brul, Patrick Deckers, Hanno Pijl en Lotte Vermeer, het panel van sessie 2 over de gezondheidszorg
Sectoren onder druk
Tijdens een tweede sessie gaat het over gezondheid. Patrick Deckers van Caring Doctors, Hanno Pijl van Leiden University Medical Centre, Stanley Brul van het College of Life Sciences van de Universiteit van Amsterdam en Lotte Vermeer van Lots of Vega werpen een wetenschappelijke blik op de zaak, maar weten met hun waarschuwingen ook de zaal erbij te betrekken.
De sprekers zien een parallel tussen de gezondheidszorg en de land- en tuinbouw, en die is niet positief. Beide sectoren zijn niet langer houdbaar zonder verandering, zegt Peter. De Nederlandse gezondheidszorg, die staat net als de agrarische sector onder druk. De 'giga pandemie met chronische ziektes', die moet een halt toegeroepen worden, met voedsel in een hoofdrol.
In de zorg was er lange tijd te weinig aandacht voor voeding en leefstijl, erkent Hanno. De laatste jaren is daar verandering in gekomen en krijgen artsen in opleiding hier in het basiscurriculum ook meer over mee. Er is bijvoorbeeld meer aandacht voor de relatie voedsel en ziekte.
Kadir van Lohuizen, bekend van de tv-serie en de expositie Food for Thought. Kadir kiest er bewust voor geen oordeel te vellen. Wel verklapte hij tijdens het maken vaak verbijsterd en verbaasd te zijn geweest.
Deelnemers in gesprek met Peter Groot Koerkamp naast bewegend beeld tijdens de expositie, hier bij Plantenkwekerij Gitzels. Dankzij de expositie in het Scheepvaartmuseum maakten al veel schoolklassen kennis met de internationaal opererende sector, en ook veel grote bedrijven kwamen met delegaties al een kijkje nemen, vertelde Kadir.
Plantaardig ziekenhuis
Wanneer Ed Smit van Eatthis de vraag opwerpt waarom er dan nog geen 'plantaardig ziekenhuis' is, komt de discussie weer los. Hier meer eensgezindheid dan tijdens sessie 1. Volgens Hanno is het vooral nog economisch koudwatervrees wat de komst van zo'n ziekenhuis tegenhoudt, al worden er op kleine schaal wel stappen gezet, bijvoorbeeld in een van de vleugels van het ziekenhuis waar het restaurant een gezonde transitie heeft doorgemaakt.
De grote uitdagingen in beide sectoren maken dat Peter Maes tijdens zijn slotconclusies grapt dat hij weer een beetje krommer is gaan lopen. De uitdagingen voor de land- en tuinbouw zijn groot, maar voor de gezondheidszorg zo mogelijk nog groter. Peter roept daarom het individu op tot actie, om een transitie in gang te zetten. En het mooie daarvan is dat wie het daar niet mee eens is, altijd zelf nog kan besluiten iets anders te doen, totdat de markt of overheid een bepaalde kant op beginnen te duwen natuurlijk...
Een deel van de groep sloot aan voor het diner