In 2022 won een Moldavische wijn de Grand Gold Medal in de categorie rode wijn op de prestigieuze Concours Mondial Bruxelles. En waar goede wijn is, groeien ook lekkere druiven. De fruitteelt in Moldavië is niet heel bekend – het land zelf trouwens ook niet –, terwijl de appelen, het steenfruit, de kersen en de druiven er van bovenste beste kwaliteit zijn.
Tijd om de Moldavische AGF-sector even in de kijker te zetten. De komende maand publiceren we een vijftiental artikelen waarbij we voornamelijk fruittelers en -verwerkers hun verhaal laten doen. We beloven enkele verrassende inzichten, opgedaan op een rondreis in de week net voordat de waterbom insloeg op Centraal-Europa.
In dit en volgend artikel geven we evenwel eerst wat algemene info over het land, de recente politieke gebeurtenissen en enkele cijfers en weetjes over de teelt en afzet van groenten en fruit gedurende de voorbije jaren.
Tussen Oekraïne en Roemenië
De Republiek Moldavië grenst in het westen aan Roemenië en in het noorden, oosten en zuiden aan Oekraïne en heeft net geen toegang tot de Zwarte Zee. Het land is nauwelijks groter dan België, telt ongeveer 2,6 miljoen inwoners – dertig jaar geleden waren dat er nog 4,4 miljoen – en heeft per hoofd van de bevolking het laagste inkomen van heel Europa. Nagenoeg een derde van de Moldaviërs woont in de hoofdstad Chisinau.
Tot 1991 behoorde Moldavië tot de Sovjet-Unie. Het noorden is heuvelachtig en het land heeft een gematigd landklimaat met warme zomers en koude winters. De grond is heel vruchtbaar. De taal van het overgrote deel van de Moldavische bevolking is Roemeens, een minderheid spreekt Oekraïens, Russisch of Bulgaars. (Kaart: Wikipedia)
Russen leggen embargo op
Door de oorlog in Oekraïne is de Moldavische fruitexport – het aandeel van groenten in de exportcijfers is quasi nihil – sterk teruggevallen, aangezien de uitvoer sterk afhankelijk was van de Oekraïense wegen- en haveninfrastructuur en omdat Moldavië de toegang tot zijn belangrijkste markt voor fruit, met name Rusland, volledig geblokkeerd zag.
"Vroeger exporteerden we ongeveer 95% van onze appelen naar de Russische markt, maar in de eerste helft van 2022 is dit cijfer om voor de hand liggende redenen gedaald tot 70%", vertelde Vladimir Bolea, de Moldavische minister van Landbouw, nog begin augustus 2022. Eind augustus stelde Rusland een embargo in. Officieel konden er vanaf dat moment geen groenten en fruit uit Moldavië de Russische markt meer bereiken. Het verbod is ook vandaag de dag nog van kracht.
Europa sluit Moldavië in de armen
Het embargo werd onder het mom van "fytosanitaire problemen" ingesteld, maar was duidelijk politiek geïnspireerd vanwege de toenaderingspogingen van Moldavië tot het Westen. Zo had de EU al een maand ervoor beslist de tariefvrije contingenten voor de import van zeven Moldavische producten (appelen, druiven, pruimen, kersen, tomaten, knoflook en druivensap) voor de looptijd van een jaar te verdubbelen. Andere tuinbouwproducten konden al onbeperkt en tariefvrij worden geëxporteerd naar de EU.
Moldavië, een land waar een deel van de bevolking alsook de politieke partijen die deel uitmaken van de toenmalige en huidige regering toenadering zoeken tot de EU, is van oudsher een grote fruitproducent, terwijl de interne markt maar heel klein is. Het land kon dus wel wat hulp gebruiken toen de Russische markt van de ene op de andere dag wegviel.
In juli 2023 besliste de EU tot de vrije import van alle Moldavische groente- en fruitsoorten, zonder invoertarieven. Twee maand geleden werd die maatregel verlengd voor een jaar. Ook wat het wegtransport betreft, hebben de EU en Moldavië sinds eind juni 2022 een akkoord, voorlopig geldig tot eind 2025.
Ook het Verenigd Koninkrijk hief op 31 juli 2023 alle invoertarieven op Moldavische land- en tuinbouwproducten op. De maatregel is onlangs voor vijf jaar verlengd tot eind juli 2029. Sinds het in voege treden van het akkoord is de Moldavische export van met name pruimen, druiven, appelen en kersen naar het VK fors gestegen.
Kandidaat-lid van de EU
In juni 2022 hebben de Europese regeringsleiders Moldavië, samen met Oekraïne, kandidaat-EU-lidstaat gemaakt. Het kandidaat-lidmaatschap werd zowel door Kiev als Chisinau daags na de Russische inval op 24 februari 2022 aangevraagd en de onderhandelingen zijn in juni dit jaar daadwerkelijk van start gegaan. Ze houden de facto in dat de kandidaat-lidstaat alle EU-wetgeving overneemt. Dat is een werk van meerdere jaren (men spreekt over 10 tot 15 jaar) dat aanleiding geeft tot grondige hervormingen, onder meer op het vlak van de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht, het democratisch gehalte van de samenleving, persvrijheid en corruptiebestrijding.
De boodschap voor Moskou is duidelijk: de EU wil Oekraïne en Moldavië erbij. Althans, het merendeel van de EU-landen. Bij Hongarije bijvoorbeeld is het minder van harte en ook elders zijn er wel kritische stemmen te horen.
Verkiezingen en referendum
Dit najaar, op 20 oktober, worden presidentsverkiezingen gehouden en is er tevens een referendum over toetreding tot de EU. De huidige president die een tweede ambtstermijn hoopt af te dwingen, Maia Sandu, is pro-EU, maar er zijn ook tegenkandidaten die eurosceptisch en Ruslandgezind zijn. Men vreest pogingen vanuit Rusland om de verkiezingen te beïnvloeden via desinformatiecampagnes, onlinepropaganda en protesten op straat.
Wat ook een destabiliserend effect kan hebben met het oog op de verkiezingen, is dat het parlement van Transnistrië, een landstrook ingeklemd tussen Oekraïne en Moldavië en een niet-erkende staat in de Russische invloedssfeer, eind februari Moskou om bescherming heeft gevraagd. Het is niet uitgesloten dat de aanvraag georkestreerd was door Moskou. Op het grondgebied van Transnistrië, dat zich sinds 1992 in een bevroren conflictsituatie bevindt met Moldavië, zijn 1.500 Russische 'vredestroepen' gestationeerd. Ook Gagaoezië, een kleine autonome regio in het zuiden van het land, volgde het voorbeeld van Transnistrië en vroeg om protectie. In april opende Rusland zijn markt voor groenten en fruit geteeld in Gagaoezië. Transnistrië is nooit aan een embargo onderworpen geweest.
Ambitieuze jeugd
De modernisering van het land gaat vlug en dat zie je vooral in de hoofdstad. Maar ook in de dorpen op het platteland, waar een deel van de bevolking de voorbije jaren is weggetrokken op zoek naar werk elders in Europa, blijft een groep mensen, ook jonge ondernemers, veerkracht tonen en blijk geven van een vaste wil om het land, dat nog deels gebukt gaat onder de schema's en structuren van de Sovjettijd, herop te bouwen. Het gaat voor veel jonge mensen zelfs niet snel genoeg.
Ook in de AGF-sector is de roep luid om een ondernemersomgeving te scheppen waarbij alle bureaucratische obstakels zo vlug mogelijk uit de weg worden geruimd. De blik is op Europa gericht en het kan niet snel genoeg gaan. Als de volgende regering EU-gezind is, zal ze het vuur aan de schenen worden gelegd om de ambitieuze plannen zonder verwijl uit te voeren. De subsidies die het land ontvangt van zowel de EU als de Verenigde Staten, alsook het geld dat Moldavische werkkrachten in het buitenland naar de familie thuis terugsturen, kunnen daarbij een grote hulp betekenen.
En dat het snel kan gaan, daar getuigt een land als Polen van. Waar 25 jaar geleden nog veel Polen hun heil zochten bij West-Europese bedrijven, is de terugkeer al lang ingezet en hebben de Polen hun koopkracht meer dan zien verdubbelen. De verwachting is dat Moldavië, gezien de technologische vooruitgang de voorbije jaren, een nog snellere inhaalbeweging gaat maken.
Moldova, taste makes the difference
Het Moldavische fruit kan een grote aanwinst betekenen voor de Europese markt. De smaak is opperbest en dat zet de sector graag in de verf met hun logo "Moldova, taste makes the difference". Het enige wat nog ontbreekt, is een versnelling van de moderniseringsslag, zowel in de teelt als in de pakstations. Maar dat die ondertussen al is begonnen, dat zul je lezen in komende artikelen. Jonge bedrijven nemen het voortouw en weten heel goed dat met de juiste rassen, teelttechnieken, sorteerlijnen, verpakkingsmachines en marketing de deur naar Europa beetje bij beetje open zal gaan. En wat het transport betreft, geven we graag nog mee dat Moldavië 100 km minder ver verwijderd is van het Ruhr-gebied dan zowel Almería als Sicilië.