Hoewel Moldavië een van de kleine broertjes is in Zuidoost-Europa, is het land de op één na grootste AGF-exporteur van de regio. Het moet enkel Servië voor zich dulden. En wat fruit betreft, doet geen enkel Zuidoost-Europees land het beter: Moldavië exporteerde in 2023 voor bijna € 240 miljoen aan fruit. Voor groenten tekenen we een bescheiden € 10 miljoen inkomsten op de buitenlandse markt op, zo leren ons gegevens van TradeMap.
Ook in de teelt is de verhouding fruit-groenten helemaal in het voordeel van die eerste groep: Moldavië oogst ongeveer vijf keer meer kilo's fruit dan groenten. Van de twaalf andere Zuidoost-Europese landen telen enkel Roemenië en Servië meer fruit dan Moldavië. Appel spant de kroon: met ruim een half miljoen ton is appel goed voor driekwart van de Moldavische fruitopbrengst. Op twee en drie staan steenfruit (met name pruimen) en druiven.
In de export neemt appel twee derde van de taart voor zijn rekening. Zowat 40% van de appelopbrengst van Moldavië vindt zijn weg naar het buitenland, waarvan 95% tot voor kort naar de Russische markt. Moldavië heeft zich lang op één gewas en één bestemming geconcentreerd: appel en Rusland. Het wegvallen van die markt is een aderlating geweest voor de Moldavische tuinbouwsector.
De erfenis van het Sovjettijdperk
Volgens Iurie Fala van de brancheorganisatie Moldova Fruct had Moldavië op het einde van het Sovjettijdperk 400.000 hectare tuinbouw om de markt van de Sovjet-Unie te bevoorraden met voornamelijk fruit en tomaten. "We waren de fruitschuur van de Sovjet-Unie. Toen oogstten we ongeveer één miljoen ton appelen. Na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie kwam de teelt in handen van privébedrijven. Rusland was een geconsolideerde en gemakkelijke markt voor ons. Onze telers hebben er vele contacten en spreken nagenoeg allemaal Russisch en we konden er alle appelen kwijt, van extra kwaliteit tot klasse II. Ook van onze exportdruiven en -pruimen werd tot en met 2021 ongeveer de helft naar Rusland verladen."
Van oudsher is er een grote fragmentatie op teelt- en handelsniveau in Moldavië, mede in stand gehouden door de gemakkelijke Russische markt. "We moesten niet samenwerken om bijvoorbeeld de grote Europese supermarkten te kunnen beleveren. Maar met de embargo's kwam daar geleidelijk aan verandering in." Er zijn drie Russische embargo's geweest, die, hoewel ze altijd politieke redenen hadden, werden ingesteld op zogezegd fytosanitaire gronden. De eerste werd ingevoerd in 2004, de tweede in 2014, niet toevallig na de ondertekening van een handelsovereenkomst tussen Moldavië en de EU, en de derde, die nu nog van kracht is, in 2022.
Marktdiversificatie
Met name sinds 2022 richten fruitexporteurs hun blik in toenemende mate op de lucratievere en makkelijker toegankelijke markten van de EU, het Midden-Oosten, India en andere Aziatische landen, al heeft de export naar die laatste bestemmingen het voorbije jaar een knauw gekregen vanwege de situatie in de Rode Zee. Toch vindt ook een deel van het Moldavische fruit nog steeds zijn weg naar de traditionele bestemmingen, zijnde de voormalige Sovjetrepublieken.
Er is zelfs nog export naar Rusland, voornamelijk van appelen, hetzij officieel via Transnistrië – deze Russischgezinde landstrook, die vooralsnog officieel deel uitmaakt van Moldavië en dus ook de Moldavische statistieken aanvult, valt niet onder het exportverbod, noch enkele aanpalende districten en Moldavische bedrijven die er een postbus hebben –, hetzij langs (duurdere) onofficiële kanalen via onder meer Wit-Rusland en Kazachstan. Hierbij moet overigens worden opgemerkt dat er nog steeds groenten en fruit uit Polen en andere EU-landen via achterpoortjes Rusland binnenkomen. Hoe dan ook, het transport vanuit Moldavië naar Rusland is omslachtig en duur – doortocht via Oekraïne is geen optie meer – en dus dringt diversificatie van de exportmarkten zich op.
Schommelende appeloogsten
De Moldavische appelexport heeft de voorbije jaren fors geschommeld, waarbij de ups en downs samengingen met de omvang van de oogst: van 2018/19 tot 2023/24 achtereenvolgens 297.000 ton, 237.300 ton, 158.400 ton, 257.900 ton, 125.200 ton en 133.000 ton. De cijfers van de laatste twee seizoenen zijn deels ook een afspiegeling van het Russische embargo. De helft van de appelen is doorgaans bestemd voor de verwerkende industrie, 15% voor binnenlandse consumptie en 35% voor export. De export naar de EU bedroeg vorig seizoen 22.000 ton, waarvan 90% op de Roemeense markt werd afgezet. Volgens cijfers van brancheorganisatie Moldova Fruct waren de grootste afnemers in de eerste helft van dit jaar Rusland (iets meer dan 50.000 ton), Roemenië, Wit-Rusland, Saoedi-Arabië en Kazachstan. Er wordt deze herfst een oogst van 450.000 ton verwacht, 14% minder dan vorig jaar door klimaatgerelateerde issues en areaalafname.
Moldova druif blijft smaakmaker
Van de druivenoogst van 2023 slaagde Moldavië erin 84.000 ton te exporteren, fors meer dan de 57.000 ton van de oogst van 2022. De EU, met Roemenië en Polen op kop, nam de helft van druiven af die Moldavië in het buitenland heeft afgezet. Dat is 15 procentpunt meer dan het marktaandeel van 35% wat de oogst van 2022 betreft. Er was ook export naar onder meer de Baltische staten, Nederland en Duitsland, alsook naar het VK, de Verenigde Arabische Emiraten en Hong Kong. Maar liefst 80% van de exportdruiven betreft het Moldova ras, een druif met pit, maar zeer geliefd omwille van de voortreffelijke smaak. De oogst van dit seizoen zou tot 35% kunnen terugvallen ten opzichte van 2023 als gevolg van waterstress. Ook de schade door cycloon Boris, die half september over heel Centraal-Europa raasde, zou het verliescijfer nog wat kunnen verhogen.
Exportbestemmingen van Moldavische pruimen (in 1.000 ton) en gemiddelde exportprijs (USD/ton). De export bereikte 31 landen in 2023.
Pruimen zitten in de lift
In de maand mei stelde vice-premier Alaiba dat Moldavië in 2023/24 ruim 60.000 ton pruimen naar de EU had geëxporteerd, vier keer zoveel als het quotum dat tot de zomer van 2022 geldig was. Volgens cijfers van Moldova Fruct was 22% bestemd voor Roemenië, 16% voor Polen, 10% voor Duitsland en 8% voor Tsjechië. De rest werd verdeeld over de overige EU-landen. Deze omvangrijke export was ook 2,6 keer zoveel als in 2022/23 en meer dan concurrenten zoals Spanje, Zuid-Afrika en Italië in de EU hadden afgezet. Naar de Euraziatische landen werd ongeveer 15.000 ton geëxporteerd. De focus komt steeds meer op de EU te liggen. Ook in de pruimenteelt zal de droogtesituatie dit jaar voor lagere oogstcijfers dan gebruikelijk zorgen. De oogstraming ligt op 90.000 ton.
Kersen, abrikozen en walnoten
Het voorbije seizoen werden er bovendien 2.300 ton kersen naar de EU verzonden. Het aandeel kersenexport naar de EU was 17% ten opzichte van de totale uitvoer en 16 procentpunt meer dan in 2021. De belangrijkste bestemming was Roemenië, maar er was ook een behoorlijke afzet in Polen, Letlan, Nederland en Duitsland.
Van abrikozen werd bijna 7.500 ton op de EU-markt afgezet, voornamelijk in Roemenië, Polen, Letland, Kroatië en Duitsland. De EU was als bestemming goed voor ruim 55% van de Moldavische abrikozenexport en de export naar dit blok was met 24% toegenomen ten opzichte van 2023.
In de eerste zeven maanden van dit jaar exporteerde het land ook ruim 7.000 ton walnoten naar de EU, bijna dubbel zoveel als in dezelfde periode van 2023. Het gros ging naar Duitsland, gevolgd door Roemenië en Frankrijk.
Ook de EU-landen exporteren groenten en fruit naar Moldavië, zij het minder dan ze importeren. In 2022 bedroeg die export amper 50.000 ton, voornamelijk aardappelen, citrus en koolsoorten.
Website Moldova Fruct
Na twee inleidende artikelen met wat algemene informatie over het land en zijn AGF-sector laten we de komende dagen en weken een tiental teelt- en exportbedrijven, een retailer, een distributeur, een importeur en een transportbedrijf vertellen wat hun ervaringen van de voorbije jaren zijn, welke kansen ze zien op de internationale markt en waar ze momenteel tegenaan lopen in hun dagelijkse activiteiten.
Op de website van Moldova Fruct kun je alvast een virtuele tour maken door een twintigtal bedrijven aan de hand van mooie foto's en een korte video van de boomgaarden en de opslag- en sorteerfaciliteiten. Je vindt er beknopt ook wat info over het areaal, tonnage en geteelde rassen, evenals de locatie van de verschillende bedrijven op de kaart van Moldavië. Het is voor geïnteresseerde importeurs zelfs mogelijk bedrijven te selecteren op basis van de geteelde rassen. Zo hebben we bij pruimen 27 rassen geteld en bij appelen maar liefst 39.