De uitdagingen van de tomatenteelt en het in evenwicht houden van de markten zijn in veel groeiende landen aanwezig. De nieuwe maandelijkse tomatenprijsoverzichten van de Europese Commissie voor Spanje, Italië, Nederland en Frankrijk, door AI geanalyseerd, laat zien dat de teelt de afgelopen tien jaar met 700.000 ton is gedaald. De import in de EU steeg slechts met 400.000 ton. De Nederlandse tomatenteelt is "terug naar normaal". Ook in België gaat de winterteelt door. In Italië brengen tomaten hoge prijzen op door tekorten, met een vertraagde start veroorzaakt door overmatige hitte en droogte in Sicilië. In Duitsland stijgen de tomatenprijzen, omdat het aanbod uit meerdere landen licht afneemt. Sinds het begin van de week is de markt in Frankrijk volledig op zijn kop komen te staan met een instorting van de tomatenconsumptie aan het begin van de koudere wintertemperaturen. Spanje kende een soepele vraag en prijzen aan het begin van het seizoen met ook gunstig weer in de belangrijkste teeltgebieden. Het tomatentekort in Israël, nadat hun belangrijkste leverancier Turkije de export verbood, werd enigszins verlicht door lokaal aanbod en import uit Nederland en Polen.
In Noord-Amerika zijn de prijzen en de vraag naar tomaten gestegen na de twee recente orkanen die net over Centraal-Florida trokken en de teelt beïnvloedden, waardoor er een gebrek aan tomatenaanbod was. Yucatan, het noorden van Honduras en Guatemala kregen allemaal te maken met overstromingen door de tropische storm Sarah, die gevolgen had voor de kassen. Het EU-verbod op gewasbeschermingsmiddelen in combinatie met hogere temperaturen in belangrijke teeltgebieden in Marokko zorgt ervoor dat telers moeten vechten tegen plagen. Zuid-Afrika schakelt over van het noorden naar het zuiden wat betreft de aanvoer van tomaten met lage volumes die in december zullen toenemen.
Nederland en België: Terug naar normaal
De Nederlandse tomatenteelt is 'back to normal'. De zomerproductie was na virus- en energieperikelen weer (nagenoeg) als vanouds. Deze winter staan in zeker driekwart van de kassen, die met belichting zijn uitgerust, de lampen weer aan. Dat is naar schatting goed voor 600 hectare belichte winterteelt. Alweer een verdubbeling ten opzichte van afgelopen winter. Met hulp van subsidies wordt massaal overgestapt naar LED-belichting. Ook in België is de winterteelt aan de gang.
In Nederland gaat het deze winter om 70 procent trostomaat en voor de overige 30 procent om cherrytomaten of andere kleinere formaten. In België valt op dat voor het eerst ook vleestomaten buiten het traditionele seizoen beschikbaar zijn. Het gaat hier om een herfstteelt vleestomaten.
De prijzen liggen sinds september boven het vijfjarig gemiddelde. Een klein dipje in de prijsvorming begin november is overwonnen. Afgelopen week steeg vooral de middenprijs op de Belgische veilingen door. De prijs voor losse tomaten stabiliseerde. Hier ervaren lokale telers meer concurrentie, uit vooral Marokko.
Een groot deel van de markt is overgeschakeld naar ToBRFV-resistente rassen. Sommige telers schakelen zelfs alweer door van het ene resistente ras naar het andere. Het blijft nog wel een uitdaging voor telers om de nieuwe rassen optimaal te telen. Iets lagere producties en soms ook smaakproblemen worden gemeld. Vooral in de specialties komt het nog wel voor dat er zonder resistente rassen wordt geteeld. Voor winterteelt komt telen zonder resistentie eigenlijk niet voor.
Een aandachtspunt blijft energie. Met ingang van 1 januari 2025 stijgt in Nederland de energiebelasting. Dat baart vooral kleinere telers, zonder wkk's, zorgen. Grotere telers investeren in een pallet aan energietechnieken, voor risicospreiding. Ook lonken telers naar teelt in het buitenland. Zowel Nederlandse als Belgische telers zijn betrokken bij projecten in Noord-Afrika, of Spanje. En ook naar andere regio's wordt onderzoek gedaan.
Duitsland: Tomatenprijzen stijgen
Belgische en Nederlandse import daalde licht en ook de Turkse import daalde enigszins. Ondertussen wonnen Marokkaanse, Turkse en Spaanse importen aan belang. Italiaanse aanbiedingen speelden ook een iets grotere rol dan voorheen.
Over het algemeen werd de interesse bevredigd zonder grote inspanningen. Toch werden vaak stijgende prijzen vastgesteld. Vooral Belgische goederen stegen in prijs, wat op verschillende grossiersmarkten tot een merkbare terughoudendheid leidde. Duitse kavels waren slechts beperkt beschikbaar en relatief duur, maar genereerden desondanks voldoende aandacht.
Frankrijk: Markt gekeerd met kelderende consumptie
We staan op het kruispunt van het Franse tomatenseizoen. Veel telers staan op het punt hun seizoen af te sluiten. Vorige week schommelden de prijzen rond de 1,80 euro/kilo voor trostomaten, 1,50 euro/kilo voor ronde tomaten en 1,80 euro/kilo voor vleestomaten. De prijzen hadden hoger kunnen zijn, maar de Franse markt had voldoende volume, waardoor de prijzen niet stegen. Er was ook een verschil in kwaliteit aan het einde van het seizoen, wat leidde tot grote prijsverschillen tussen de verschillende partijen.
De prijzen werden als "correct" omschreven, ook al was er minder aanbod. Tot vorige week hadden de Nederlanders en Belgen niet veel volume, waardoor de prijzen stabieler waren, rond de 2,20 euro/kilo. De Spaanse tomaten waren nog niet aangekomen in Frankrijk, omdat er nog binnenlandse consumptie was en het product beter gewaardeerd werd dan het exportproduct. De Franse markt werd dus niet overladen met geïmporteerde tomaten.
Maar sinds het begin van de week staat de markt volledig op zijn kop. De consumptie is nog verder gedaald met het begin van de wintertemperaturen, waardoor de prijzen op de Franse markt zijn gedaald. De blokkades van de telers hebben geen effect gehad op de import van Marokkaanse en Spaanse tomaten naar het land, en Nederlandse producten zijn tegen lage prijzen op de markt gekomen, waardoor het onevenwicht tussen vraag en aanbod is versterkt.
Spanje: Soepele vraag en prijzen aan het begin van het seizoen
Het tomatenseizoen is goed van start gegaan in Spanje, zowel door de invloed van het weer op de kwaliteit van de tomaten als door de goede overgang tussen de oogsten in Noord- en Zuid-Europa.
"Zowel Almeria als Murcia hebben geprobeerd om iets eerder te beginnen met oogsten, omdat ze vorig jaar vrij laat waren, maar feit is dat er tot nu toe geen grote aanvoer van tomaten is geweest", aldus een teler/exporteur. "De regens in Almeria en Murcia waren matig in vergelijking met die in veel andere gebieden in het Middellandse Zeegebied, die getroffen zijn door zware stormen, maar tussen oktober en november waren er een aantal bewolkte dagen en iets lagere temperaturen in vergelijking met de afgelopen twee jaar. Hierdoor is de teelt niet vervroegd."
De overgang van de teelt uit Midden- en Noord-Europa naar Spanje "verloopt vrij goed, zonder de overlappingen van andere jaren. Over het algemeen is er dus een vlotte vraag en de prijzen aan het begin van het seizoen liggen op het juiste niveau voor deze tijd van het jaar", aldus de teler. In ieder geval is de conditie van de gewassen de belangrijkste reden om optimistisch te zijn. "Deze zomer is gemiddeld minder heet geweest dan de afgelopen twee jaar, dus het is niet zo moeilijk geweest voor de planten, die optimaal gegroeid zijn en een opmerkelijke kwaliteit opleveren. Gezien de goede staat van de gewassen, denken we dat we een goed seizoen zullen hebben."
Wat betreft de concurrentie met producten van buiten de EU, is er het vooruitzicht van een grotere druk vanuit Marokko in het eerste deel van het seizoen. Vorig jaar was er door de hittegolven in de zomer een beperkter aanbod van Marokkaanse tomaten tussen november en december. Daarna zagen ze echter een herstel van de volumes, wat leidde tot een overaanbod in het tweede deel van het seizoen. Dit jaar beginnen ze op de verwachte data met normale volumes.
Italië: Hoge prijzen door tekorten door droogte op Sicilië
Het teeltseizoen voor tomaten in Sicilië is nog niet volledig op gang gekomen, wat resulteert in hoge prijzen. Dit komt doordat het planten vertraagd is door de extreme hitte en droogte. De meeste producten zullen pas over 20 dagen beschikbaar zijn, wat betekent dat de prijzen de komende dagen hoog zullen blijven. Zo liggen de prijzen van pruimtomaten bijvoorbeeld al snel boven de €4,00 per kilogram. Tot nu toe is er geen sprake van concurrentie van buitenlandse producenten zoals Marokko, Spanje en Turkije. Door het late begin van de teelt en de lagere temperaturen tijdens de groei, zijn plagen voorkomen.
Het seizoen van de Moro Sardo-tomaat verloopt voorspoedig. "De toegevoegde waarde van een product dat exclusief op Sardinië wordt geteeld, met respect voor de eeuwenoude traditie van het gebied, wordt erkend. Het tekort aan tomaten in de categorieën pruim-, piccadilly- en cherrytomaten, vooral in de zomer, heeft de prijzen naar zeer hoge niveaus opgedreven. Nu zien we echter een zekere stabilisatie. De markt is teruggekeerd naar optimale prijzen, waardoor we ook programma's met supermarktketens kunnen uitvoeren. We zijn dit seizoen ook gestart met de nieuwe variëteit Noir, een zwarte tomaat die we de afgelopen drie jaar hebben getest en waarvan we het areaal willen uitbreiden."
Het weer van de afgelopen maanden heeft invloed gehad op de teelt van de Camone-saladetomaat, bekend om zijn ronde vorm, gladde schil, knapperige textuur en lange houdbaarheid. Door deze weersomstandigheden is de eerste oogst ongeveer 15 dagen vertraagd en zijn er enkele agronomische problemen ontstaan, zoals een grotere ontwikkeling in de hoogte van de bloeifasen. "Deze groente, met een houdbaarheid van ongeveer 20 dagen, wint aan populariteit op de Italiaanse markt, mede dankzij zijn grote bekendheid en veelzijdige toepassingen in de keuken. De commerciële kalender beslaat 11 maanden, met slechts één maand zonder aanbod (van half augustus tot half september). Dit jaar waren we echter genoodzaakt om de commerciële periode met enkele weken te verlengen," meldt een van de vier Italiaanse telers die deze groente mogen telen.
Een grote grossier op een markt in Noord-Italië meldt dat de prijzen voor verschillende soorten tomaten de afgelopen maanden erg hoog zijn geweest, wat de consumptie heeft afgeremd. Aan het begin van week 47 lag de gemiddelde groothandelsprijs voor de belangrijkste variëteiten tussen €3 en €3,50 per kilogram, met pieken tot €5,50 per kilogram voor pruimtomaten. Dit product komt uit Sicilië, een regio die "gestraft" werd door droogte en hoge temperaturen tijdens het planten, waardoor de hoeveelheden lager zijn dan normaal. De grossier voegt toe dat er sinds enkele dagen ook buitenlandse tomaten uit Frankrijk op de markt zijn, die van goede kwaliteit zijn en veel lagere prijzen hebben, waardoor veel grossiers zich daarop richten. De Nederlandse teelt voldoet daarentegen niet aan de verwachtingen van de Italianen vanwege "de slechte kwaliteit" en is daarom niet in trek.
Europa: Retailprijzen en inzichten van de consument
De Europese Commissie publiceert nu maandelijks overzichten van de tomatenprijzen in Spanje, Italië, Nederland en Frankrijk, inclusief nieuwe gegevens uit de retail. Een AI-gestuurde analyse van de Europese tomatenconsumptie laat zien dat terwijl de teelt de afgelopen tien jaar met 700.000 ton is gedaald, de import in de EU met slechts 400.000 ton is toegenomen.
Duitsland dient als casestudy, waar de tomatenconsumptie met 10% steeg ondanks een bevolkingsgroei van 2%. In de afgelopen tien jaar stegen de prijzen met 65%, waarvan 30% voor rekening kwam van de inflatie. Duitse consumenten lijken bereid meer te betalen voor tomaten. Met name de Duitse retailprijzen volgen de prijzen van de grote Nederlandse coöperaties op de voet, wat erop wijst dat Duitse retailers de coöperatieve prijzen effectief beïnvloeden.
De Nederlanders waarschuwen voor stijgende kosten in de keten als gevolg van duurzaamheid en regelgeving, zoals de CSRD-vereisten en strengere verpakkingsvoorschriften. Nu de teelt niet meer toeneemt, zal het beheersen van deze kosten een belangrijke uitdaging zijn.
Marokko: EU-verbod op gewasbeschermingsmiddelen en warmer weer funest voor teelt
Het Marokkaanse exporttomatenseizoen begon op 15 oktober en eindigt eind mei. Het areaal in de regio is stabiel gebleven voor alle variëteiten, maar het areaal voor ronde tomaten is met bijna 10% gedaald. In de regio Souss Massa liggen de gemiddelde temperaturen hoger dan vorig seizoen, wat de fytosanitaire situatie niet ten goede komt. Telers hebben nog steeds te kampen met schade door plagen en ToBRFV. Telers zijn discreet over de omvang van ToBRFV, maar aan het begin van het seizoen worden besmette planten snel vervangen zonder impact op de volumes. Het verbod van de Europese Unie op bepaalde actieve ingrediënten in gewasbeschermingsmiddelen maakt de teelt nog ingewikkelder. Als gevolg daarvan is de kwaliteit van Marokkaanse tomaten op dit moment van het seizoen niet optimaal.
Volgens een Marokkaanse exporteur is de Europese vraag nog steeds zwak, waardoor de prijzen voor tomaten zowel op de exportmarkt als op de lokale markt dalen. Het verbod op actieve ingrediënten verhoogt de behandelingskosten direct met meer dan 25%. In combinatie met de irrigatie- en transportkosten zien telers hun marges krimpen. Desondanks zegt een teler uit Agadir: "Ik denk dat hetzelfde areaal tot het einde van het seizoen zal worden gehandhaafd, er kan veel veranderen in de loop van een seizoen en we zullen zien hoe de wintercyclus eruitziet."
Gezien vanaf de andere kant van de Middellandse Zee is het beeld anders. Een Franse importeur vertelt dat zijn dagelijkse import voor 97% uit Marokko komt en de rest uit Spanje. Een Nederlandse importeur zegt dat de vraag naar Marokkaanse tomaten sterk is en dat de prijzen hoog zijn. Een Marokkaanse exporteur zegt echter: "Er wordt zeker een behoorlijk volume geëxporteerd uit Marokko, maar we zijn meer gewend. Hetzelfde geldt voor de prijzen. Ondanks de problemen in Spanje liggen de prijzen voor Marokkaanse ronde tomaten rond de 0,90 euro per kilo. Er is ruimte voor een broodnodige prijsverbetering gezien de moeilijkheden op het gebied van de teelt."
Israël: Tomatentekort na Turks verbod enigszins verlicht door lokaal aanbod
Het lokale aanbod van tomaten heeft het tomatentekort in Israël enigszins verlicht, samen met meer import die werd toegestaan uit sommige andere landen. Het effect van het exportverbod voor Turkije, traditioneel een grote leverancier van tomaten aan Israël, ligt nog steeds op de loer. Nederland en Polen leverden de broodnodige tomaten. Importeurs in Israël merken echter op dat er problemen waren met de lange doorvoer van Europa naar Israël.
De Israëlische regering heeft zich via het ministerie van Landbouw ingespannen om de aanvoer van tomaten sinds het verbod te vergroten. Er werd toestemming gegeven om 5.000 ton tomaten belastingvrij te importeren. Dit werd gevolgd door nog een partij van een paar duizend ton die belastingvrij werd ingevoerd. Ondanks deze inspanningen zullen importeurs opmerken dat er nog steeds minder tomaten dan normaal in Israël worden geïmporteerd, waardoor de prijzen zullen stijgen.
Noord-Amerika: Sterkere prijzen en vraag naar tomaten na recente orkanen
De markten voor tomaten uit onbeschermde teelt zijn hoog. De twee orkanen die net Midden-Florida hebben geteisterd, hebben de teelt beïnvloed, waardoor er een tekort aan tomaten is ontstaan.
Begin december zullen echter nieuwe velden worden geoogst in Immokalee, Florida, hoewel het volume daar zal afnemen vanwege de weersinvloeden op de aanplant. Tegen de tweede week van december zou er een goed volume moeten zijn van trostomaten, cherrytomaten, Roma's en ronde tomaten.
Dit zet de aanvoer uit andere regio's onder druk, zoals Mexico en Californië, die beide in productie zijn (hoewel Mexico, met vergelijkbare aanplant als 2023, onlangs koelere temperaturen heeft gehad die de teelt kunnen vertragen en de prijzen onder druk kunnen zetten), evenals kastomaten.
De prijzen van Roma-tomaten liggen rond de $20; de prijs van ronde tomaten ligt iets hoger; kastomaten hebben een breder prijsbereik. Er is enig herstel bij de Canadese telers en de Mexicaanse telers, maar niet genoeg om de markt onder de historisch hoge prijsniveaus te brengen. Ondertussen werden Yucatan, het noorden van Honduras en Guatemala door de tropische storm Sarah getroffen met overstromingen die hun weerslag hadden op de kassen.
Zuid-Afrika: Volumes tomaten zullen 'exponentieel' toenemen richting december
Dit is een overgangsperiode in het aanbod van tomaten. In sommige noordelijke gebieden van Zuid-Afrika, waar tomaten voornamelijk in de winter worden geteeld, eindigt nu de zomerteelt vanwege de te hoge temperaturen. Deze telers geven het stokje door aan hun collega's in het zuiden.
Er zijn kwaliteitsproblemen ontstaan door recente hittegolven en regen, die in sommige gebieden zoals de Westkaap, ongebruikelijk zijn voor het seizoen. "De volumes zouden tegen december exponentieel moeten toenemen," zegt een handelaar.
De gemiddelde prijs daalde vorige week met 7% naar R10,70 (0,50 euro) per kilo, terwijl de prijs voor grote tomaten op R12,92 per kilo ligt. Een karton van 6 kg met eersteklas tomaten kan gemakkelijk stijgen van R50 of R60 naar R90 of R100, een sprong die consumenten met tegenzin hebben leren accepteren tijdens de periodieke tekorten van de afgelopen jaren.
Volgende week: Overzicht wereldmarkt papaja's