Nadat Moldavië, een klein land geprangd tussen Oekraïne en Roemenië, de export van groenten en fruit naar de belangrijke Russische markt had zien krimpen sinds het uitbreken van de oorlog tussen zijn grote oosterbuur en Rusland, heeft het land en zijn fruitsector veerkracht getoond door de exportstromen te verleggen naar de EU, het Midden-Oosten en enkele Aziatische landen.
Telers van met name steenfruit, hardfruit en druiven, alsook handelaren en verwerkers, werden in die moeilijke periode, maar ook daarvoor, hard gesteund door programma's van USAID, het agentschap van de Amerikaanse overheid die ontwikkelingsprojecten steunt in meerdere landen ter wereld. Deze steun werd evenwel kort na het aantreden van president Trump stilgelegd, wat voor Moldavië en haar economische sectoren, net als voor die van vele andere landen, een harde noot om te kraken is.
Veel innovaties en technologieën in de Moldavische AGF-sector, die van Amerikaanse origine zijn, werden geïmplementeerd met steun van USAID, met name nieuwe onderstammen, moderne apparatuur, gewasbeschermingsmiddelen en producten die de houdbaarheid en bewaring van vers fruit verlengen.
Desondanks staat Iurie Fala, CEO van brancheorganisatie Moldovafruct, erop zijn dank uit te spreken voor de vele jaren van steun. "USAID heeft veel bijgedragen aan de ontwikkeling en modernisering van de Moldavische fruitsector. Onze fruittelers zijn de Amerikaanse bevolking dankbaar, die in moeilijke tijden niet alleen financiële steun, maar ook kennis en expertise heeft geleverd. De steun van USAID was vooral nodig om de gevolgen van de vele crises, veroorzaakt door de Russische embargo's in 2014 en 2022, Covid en de Russische invasie van Oekraïne, te boven te komen. Het agentschap heeft een essentiële bijdrage geleverd aan de ontwikkeling van een moderne fruitsector in Moldavië, die nu veerkrachtiger is en beschikt over gediversifieerde en stabiele markten."
Hoewel de steun van USAID van groot belang was voor Moldavië, kan het kleine en naar Europese normen arme land (het gemiddelde bbp per inwoner is een tiende van dat van Nederland) voor het ontplooien van zijn economisch potentieel nog steeds – en in steeds grotere mate – terugvallen op programma's van de EU en intergouvernementele organisaties.
Voorbeelden zijn het Solidarity Fund PL (met ruggensteun van de EU) en het Internationaal Fonds voor Landbouwontwikkeling (IFAD – een organisatie van de VN) die subsidies verlenen aan bedrijven die inzetten op fruitverwerking. Het doel is om naast de teelt en export van vers fruit ook de verwerking in eigen land te houden, gezien producten met toegevoegde waarde doorgaans een grotere rentabiliteit leveren.
Andere concrete voorbeelden zijn de implementatie van vorstbestrijdingsapparatuur bij enkele telers waarvoor brancheorganisatie Moldovafruct subsidies heeft losgeweekt bij de overheid via het door de EU gefinancierde Moldova's Orchard Project, of de opening in juni 2025 van een nieuw pakstation in Causeni met gelden van de EU.
Ondertussen is het land de voorbije jaren ook hard aan de weg aan het timmeren om onafhankelijker te worden in de energievoorziening, een inspanning die sinds begin dit jaar niet van urgentie gespeend is na het dichtdraaien van de gaskraan vanuit Rusland. Ook fruittelers hebben zekerheid nodig wat betreft energietoevoer om onderbrekingen in de koelopslag voor hun steenfruit, hardfruit en druiven te vermijden. Mede met de hulp van de EU is de aanvoer verzekerd, wat niet wegneemt dat investeringen in hernieuwbare bronnen op Moldavisch grondgebied in een stroomversnelling zijn gekomen. Waar vijf jaar geleden slechts 3% van de energie voorzien werd door schone bronnen, is dat bij gunstige weersomstandigheden inmiddels 30%.
De uitdagingen waar het land voor staat zijn talrijk en sinds kort zijn aan het lijstje de Amerikaanse invoertaksen toegevoegd. Hoewel de export van Moldavisch vers fruit naar de VS nagenoeg onbestaande is, is de Amerikaanse markt wel belangrijk voor de appelsapproducenten. In een context waarin het land zag hoe eerst het slot op de deur werd gedaan in zijn grootste markt, Rusland, en nu ook de Verenigde Staten de handelsstromen wereldwijd dreigen te verleggen, blijft Moldavië niet bij de pakken zitten en gaat het actief op zoek naar openingen elders. Zo is sinds dit jaar Nepal een nieuwe afzetmarkt, alsook India voor appelen. En sedert 1 april kan het Moldavische fruit tariefloos naar de EFTA-landen, bestaande uit Zwitserland, Noorwegen, IJsland en Liechtenstein.
"Voor Moldavische fruitexporteurs is de handelsovereenkomst met EFTA geweldig nieuws. Het creëert nieuwe kansen. We verwachten dat exporteurs van steenfruit en appelen deze nieuwe markt zullen gaan betreden. Toch zal het enige tijd kosten om commerciële relaties op te bouwen en de consumentenvoorkeuren te begrijpen. Het zal stap voor stap gebeuren. Maar de opening is er en dat is uitstekend nieuws", aldus Iurie Fala.